Accountants willen nog steeds niet leren.

Onderstaand artikel is in ingekorte vorm ook verschenen als opinie artikel in het Eindhovens Dagblad op 2 oktober 2014

AFM-rapport toont wanprestatie aan van accountants.

De Autoriteit Financiële Markten , kortweg AFM heeft een onderzoek ingesteld naar de kwaliteit van de accountantscontrole bij de grote vier bureaus, te weten  KPMG, EY, PwC en Deloitte. De resultaten van deze steekproef werden eind september 2014 gepresenteerd en zijn verontrustend. Van de 40 dossiers waren er 18 onder de maat (45%). Uitschieter in negatieve zin is KPMG met 70% slechte dossiers. Dat KPMG als slechtste uit de bus zou komen was geen grote verrassing. Dit bureau kreeg in 2013 al een boete van de AFM  van € 9 ton voor gebrekkige controle bij woningcorporatie Vestia. Daarnaast trof KPMG een schikking met het Openbaar Ministerie voor € 7 miljoen  vanwege malversaties bij Ballast Nedam. Bovendien loopt er nog een onderzoek naar belastingfraude en valsheid in geschrifte bij de bouw van het hoofdkantoor in Amstelveen.

Aangezien grote bedrijven de wettelijke plicht hebben om een accountantscontrole te laten uitvoeren is het beschamend om vast te stellen dat deze peperduur zijn en ook nog ondeugdelijk. 

De vier grote bureaus hebben samen een jaaromzet van bijna € 2,6 miljard (2013) en verdelen dit bijna evenredig. Samen controleren ze 22.000 bedrijven waarvan een klein deel , zo’n 1.000 beursgenoteerde ondernemingen, banken en verzekeringsmaatschappijen zijn. Daarnaast ook organisaties van openbaar belang zoals woningcorporaties, ziekenhuizen en schoolorganisaties, als ze een vergunning hebben . 
Voor grote bedrijven en organisaties valt er niet veel te kiezen want er zijn maar vier grote aanbieders. Op prijs wordt er dus niet veel geconcurreerd en zijn de tarieven vergelijkbaar en zeer hoog. De partners bij de accountantskantoren verdienen gemiddeld € 3 tot 5 ton per jaar.    

Is dit de eerste keer dat accountants onder vuur liggen? Nee, er is al een verscherpte AFM controle sinds 2006. In de tussenliggende 7 jaar zijn er 4 verschillende steekproeven geweest met steeds slechte resultaten. Bij hetzelfde onderzoek van de AFM in 2010 bleek dat gemiddeld 52% van de geselecteerde jaarrekeningen onbetrouwbaar waren. Eigenlijk is er dus maar bar weinig veranderd.

In 2010 mocht de AFM nog geen individuele accountantsbureaus noemen en nu wel. Accountants willen dus kennelijk niet leren en kiezen eerder voor hun persoonlijk belang dan voor het publieke belang. Mogelijk dat de AFM nog overgaat tot bestraffen en daarbij boetes oplegt aan de accountantsfirma’s. Er wordt al gesproken van bedragen oplopend tot € 8 miljoen. Dergelijke procedures kunnen echter wel een jaar duren en zijn een lachertje als je ziet welke bedragen er omgaan.

De reacties uit verschillende hoeken zijn voorspelbaar. KPMG bij monde van topman Jan Hommen (ooit CFO bij Philips en ING) vindt de resultaten teleurstellend ,maar wijt het aan individuele gevallen. Het gaat dan om partners die de algemene en interne kwaliteitsnormen niet naleven en slechts voor eigen gewin gaan.  Zo lang het om een kleine steekproef gaat van 10 dossiers kan Hommen zich hier nog achter verschuilen. Pas bij een gedegen grondiger onderzoek zou kunnen blijken of het  een individueel óf collectief falen is. De Beleggersvereniging VEB ziet graag dat falende accountants die medeverantwoordelijk zijn voor het ten ondergaan van bedrijven (denk aan Vestia, Imtech, Ballast Nedam, Fortis, Landis en SNS Real) financiëel en juridisch kunnen worden aangepakt, zodat gedupeerde aandeelhouders schadeloos gesteld kunnen worden. 

De politiek heeft na de slechte resultaten de sector opgeroepen om met verbetervoorstellen te komen. Dat is eigenlijk vreemd, want eerder zou je een commissie van deskundige juristen en professoren verwachten die met verbeterplannen komen. Nu heeft een werkgroep van de beroepsgroep van accountants (NBA) zelf een rapport uitgebracht met de mooie titel: ”In het Publiek Belang” om  falende accountants een halt toe te roepen en een rigoureuze cultuuromslag te bewerkstelligen. Het roer moet om. 

Uiteindelijk komen ze echter met zachte maatregelen op de proppen. “Alleen de allerbeste accountants krijgen nog een topsalaris op basis van aangetoonde kwaliteit”. Accountants moeten meer uren (hoeveel?) gaan besteden aan opdrachten en mogen dus minder opdrachten aannemen (hoeveel?). Het interne toezicht moet verbeteren. Accountants moeten een eed gaan afleggen", bestuurders moeten een deskundigheidstoets afleggen".  

We zullen afwachten wat de regering met deze adviezen gaat doen, maar dit is zeker niet genoeg.      Je kunt echter niet van de beroepsgroep verwachten dat ze hun lucratieve functie opheffen en pleiten voor een mooi vast salaris en een aanstelling in overheidsdienst. Toch zou dat eigenlijk moeten gebeuren. De belastingdienst besteedt het opleggen en innen van belasting toch ook niet uit aan een marktpartij ? Bij specialisten in academische ziekenhuizen heeft men ook besloten hun honorering niet meer afhankelijk te laten zijn van het aantal verrichtingen en ze in een vast loondienstverband op te nemen.  

De politiek roert zich daarom ook en de regering in de persoon van minister van Financiën Dijsselbloem is voornemens om een Raad van Commissarissen te benoemen die toezicht moet houden op het bestuur van de accountantskantoren. Verder wil hij de AFM meer bevoegdheden geven om onderzoek in te stellen en mogelijk hogere boetes op te leggen. Anderen spreken van een verlenging van de verjaringstermijn. Het aanpassen van het perverse beloningsbeleid wordt echter vooralsnog niet overwogen.  

Heeft de aanwezigheid van een intern controlerend orgaan als een Raad van Commissarissen of een Raad van Toezicht debacles bij bedrijven als InHolland en Vestia voorkomen?? Nee, dus dit lost fundamenteel niets op. Een commissaris kan niet tegelijk de kwaliteit bewaken en het bestuur benoemen en controleren en het financiële beleid monitoren. Ook de politiek wil kennelijk niet leren van eerder gemaakte beleidsfouten in de financiële wereld. Zelfregulering en tuchtrechtspraak lijken mooie principes, maar zijn geen garantie voor het naleven van het publieke belang. Zullen hogere boetes een kentering in het kwaliteitsbeleid teweeg brengen ? 

Begin 2016 werd bekend hoe hoog de opgelegde boetes door de AFM zijn. Voor Ernst & Young € 2,2 miljoen, voor Deloitte € 1,8 miljoen, voor KPMG € 1,2 miljoen en voor Price Waterhouse Cooper € 845.000,- . De eerste twee bureaus krijgen een aanzienlijk hogere boete vanwege het feit dat zij al eerder beboet zijn voor dezelfde overtredingen.

Nee, opgelegde boetes, hoe hoog ook, werken onvoldoende zo is wel gebleken bij veroordelingen en boetes bij  grote financiële bedrijven zoals banken, farmaceutische bedrijven en in geval van kartelafspraken.  Boetes worden door bedrijven beschouwd als kostenpost en worden eenvoudigweg “afgeschreven” . 
Leidt de opgelopen imagoschade tot zelfinkeer?? Zolang bedrijven wettelijk verplicht zijn hun boeken te laten controleren en zelfs om de zoveel jaar verplicht zijn van accountantskantoor te wisselen valt er nog steeds slechts uit vier kantoren  te kiezen.

Men doet de zaak af als een cultuurprobleem, terwijl er sprake is van een structurele weeffout. Al eerder heeft men ingegrepen bij accountants met wetgeving om te eisen dat kantoren niet tegelijkertijd bedrijfsadviezen kunnen geven en daarnaast de boeken mogen controleren. Er moet een strikte juridische scheiding tussen deze rollen zijn. Daarnaast is er sprake van verplichte roulatie na zoveel jaar, om een te “innige” langdurige relatie te voorkomen.

Als het om een wettelijke overheidstaak gaat in het kader van het publiek, algemeen belang dan kun je de controle niet overlaten aan de markt. We vinden het vanzelfsprekend dat de boekhouder ook niet zijn eigen boekhouding mag controleren. Daarvoor is juist een accountant ingesteld. Maar wie gaat de accountants controleren?? Een slager mag ook niet zijn eigen vlees keuren. De controle van accountants moet daarom uiteraard door een onafhankelijke externe toezichthouder zoals de AFM gebeuren. 

Het is en blijft onverteerbaar waarom de fouten en omissies van deze beroepsgroep al zo lang worden gebagatelliseerd. Welke accountants hebben een beroepsverbod gekregen of zijn uit het register geschrapt? Welke accountants hebben zich de afgelopen jaren schuldig gemaakt aan strafbare feiten zoals valsheid in geschriften, fraude, omkoping en zijn daarvoor veroordeeld??? Die zijn op een hand te tellen toch? Het is toch raar dat deze overtredingen, die ik beschouw als witteboordencriminaliteit, nauwelijks wordt bestraft. Hier is een echte cultuuromslag bij de politiek nodig ! 

Deze zaken verdienen meer aandacht dan de vaak overtrokken aandacht voor zwart werken, uitkeringsfraude of oneigenlijk ontvangen toeslagen. De maatschappelijke en economische schade van witteboordencriminaliteit is vele malen groter. Alleen boetes voor het accountantskantoor of persoonlijke berispingen en financiële boetes helpen niet.  In dit geval echter moeten individuele accountants wel in staat van beschuldiging gesteld kunnen worden en riskeren zij daadwerkelijk gevangenisstraf bij financiële nalatigheid , valsheid in geschrifte of zelfs fraude. Dat zal pas een echte cultuuromslag bewerkstelligen naast het feit dat kwaliteit beloond moet worden en niet kwantiteit, dus ook het beloningssysteem moet op de helling.

UPDATE

De Monitoring Commissie Accountancy (MCA) heeft eind oktober 2016, na een jaar onderzoek weer een rapport en advies uitgebracht over de accountantskantoren. De conclusies zijn snoeihard. 

Het huidige verdienmodel voor accountants moet veranderen, want accountants krijgen betaald door het bedrijf dat ze moeten controleren. Dat staat een onafhankelijk oordeel in de weg omdat bij twijfels verdergaand onderzoek moet worden uitgevoerd dat bedrijven liever niet willen betalen. De combinatie van controle van de jaarrekening aan de ene kant en daarnaast financieel advieswerk bijt elkaar ook, maar bestaat nog steeds. De commissie hamert maar op een gedragsverandering, maar die ontstaat niet vanzelf als de verkeerde financiële prikkels blijven bestaan. 

Alweer is de eindconclusie dat de sector van accountants de tijd krijgt om zelf orde op zaken te stellen. Volgens mij een grote tijdsverspilling, omdat gedragsverandering pas werkelijk effectief is na een structuurverandering. Neem het voorbeeld van de belastingdienst. Deze organisatie controleert en int de belasting van burgers en bedrijven. Dat wordt betaald door de overheid. Duidelijk toch? Gemakkelijker kunnen we het niet maken.    

UPDATE 2

De AFM heeft medio 2017  opnieuw onderzoeken gepubliceerd waaruit blijkt dat de accountants opnieuw te weinig verbetering laten zien in de kwaliteit van de door hen afgegeven accountantsverklaringen. Geen van de onderzochte organisaties voldoet aan de verwachtingen. Van de 32 onderzochte controles bleken er in 19 gevallen onvoldoende onderbouwing te zijn en dat is een ernstige tekortkoming volgens AFM-bestuurder Gerben Everts. Dat is de zoveelste keer en waarschuwen blijkt dus niet te helpen. Bureaus moeten dus veel harder aangepakt worden.    

UPDATE 3
Medio november 2019 kwam de AFM met een nieuw rapport over de accountantscontrole.  Bij een steekproef van 14 onderzochte controles bleken er 12 onvoldoende , dat is ruim 84%. Dit is veruit het hoogste percentage  in ongeveer 13 jaar dat de controles plaatsvinden door de AFM.  Dit jaar gaat het om middelgrote accountantskantoren zoals Baker Tilly, Accon, Mazars en Grant Thornton. Als gevolg van dit slechte oordeel hebben zij hun vergunning om organisaties van openbaar belang te mogen controleren teruggegeven!  BDO was het enige kantoor dat een voldoende kreeg. 
Volgens deze toezichthouder kunnen de accountants niet goed onderbouwen of de opgegeven omzet en de hoogte van de afschrijvingen uit de jaarrekeningen juist zijn. Dat is zeer ernstig want dit kan klanten, leveranciers, aandeelhouders, personeel en uiteindelijk ook de maatschappij  erg schaden. 
De huidige minister van Financiën Wobke Hoekstra heeft actie ondernomen door een Commissie Toezicht Accountancy (CTA) in het leven te roepen. De vorige heette  Monitoring Commissie Accountancy.  Dit is een onafhankelijke commissie die ook kritisch is richting de toezichthouder AFM. We zullen afwachten wat hieruit komt en of er nu wel structurele wijzigingen komen.  

Een ingekorte versie stuurde ik naar de fractievoorzitters van de zes grootste partijen in de Tweede Kamer met het verzoek om deze informatie onder de aandacht te brengen van de financiële woordvoerders. De grootste partij, de VVD heeft dat ook gedaan zoals uit onderstaande reactie is te lezen.

RE: falende accountants
From:	Linde van der R.
Date:	Mon, Nov 18, 2019 10:58 pm

Geachte ............,

Dank voor uw bericht, dat ik kreeg doorgestuurd van mijn collega Dijkhoff. Binnen de VVD-fractie ben ik de woordvoerder financiële markten.

De kwaliteit van accountants heeft al geruime tijd onze belangstelling. Het gaat daarbij niet alleen om de kwaliteit van het onderzoek en de cultuur binnen de kantoren, maar ook om de verwachtingen die de maatschappij heeft van het accountantsonderzoek. Zo valt fraudeonderzoek buiten de normale controle, terwijl de publieke opvatting juist daarvan uitgaat.

Op basis van de onderzoeken die u noemt heeft het kabinet inmiddels een onafhankelijke commissie toekomst accountancysector ingesteld. Deze commissie zal waarschijnlijk in maart haar definitieve rapport aanbieden, waarop het kabinet zal reageren.

Overigens heeft de AFM al de toezichthoudende taak die u bepleit. De accountants kennen weliswaar een eigen tuchtrecht (de uitspraken kunt u vinden op https://www.accountant.nl/tucht/), maar de AFM houdt toezicht op de hele sector. Wat betreft de boetes die de AFM heeft opgelegd merk ik volledigheidshalve op dat EY en PWC met succes bij de rechter bezwaar hebben gemaakt. De rechter heeft zowel in eerste als in tweede instanties de boetes vernietigd en daarbij overwogen dat tekortkomingen in enkele dossiers nog niet bewijzen dat het stelsel van kwaliteitsbeheersing en het kwaliteitsbeleid niet deugen. 

Dat ontslaat ons niet van de politieke discussie over een betere accountantscontrole, maar het beeld van een volledig disfunctionerende ‘Big Four’ ontbeert dus feitelijke grondslag.

Ik hoop dat ik u hiermee voldoende heb geïnformeerd.

Met vriendelijke groet,

Roald van der Linde

UPDATE 4

Juli 2021 (dus al ruim 15 jaar na de eerste al\armerende berichten) zijn de resultaten nog steeds slecht. De huidige (demissionaire) minister van Financieën Wobke Hoekstra "laat nu onderzoeken" of grote accountantskantoren hun adviespraktijk moeten loskoppelen van hun accountanty-tak.        Al eerder mochten ze geen belastingadviezen geven aan de bedrijven waar ze ook de jaarrekening van moesten controleren. Is dit genoeg??!! De door Hoekstra ingestelde Commissie Toezichtscontrole Accountancysector (CTA) oordeelde in 2020 nog hard over de sector. Zo kreeg Deloitte een flinke tik op de vingers bij controle van Duitse/Zuid-|Afrikaanse meubelketen Steinhoff (met hoofdvestiging in Nederland). Er was voor miljarden aan omzet verzonnen door het management , maar de fraude werd niet opgemerkt?! Het andere grote kantoor ErnstYoung(EY) ligt flink onder vuur omdat ze bij de controle van de frauderende betaaldienstverlener Wirecard  niets bijzonders hadden opgemerkt. 

De accountants staan ook voor de rechter bij de afwikkeling van het failliete technisch installatiebedrijf Imtech.  

Hoekstra wil verder de kleinere accountantskantoren (omzet 3 miljoen Euro) ook aanpakken doordat ze ook een Raad van Commissarissen moeten hebben en kunnen ze een accountant toegewezen krijgen!??. 

Het zijn allemaal eerder symbolische dan effectieve maatregelen en dus ettert dit dossier nog jaren door.