Er zijn maar weinig boeken die je vanaf het begin weten te boeien en je
steeds weten te verrassen. Het boek van de nog jonge Rutger Bregman
(1988), met als titel “Gratis Geld” is zo’n bijzonder boek. Deze
historicus en publicist is een serieuze wetenschapper en een begaafd stylist
tegelijkertijd.
Van de ruwweg 250 bladzijden dat het boek beslaat worden er al 50 ingenomen
door honderden bronverwijzingen. Je vraagt je af waar Bregman de tijd vandaan
heeft gehaald om al deze bronnen te lezen in zo’n korte tijd. Is hij een
bezeten onderzoeker?
Als bêtawetenschapper had ik nooit veel
waardering voor de historische wetenschappen, maar moet nu eerlijk
bekennen dat dit een grote vergissing is geweest. Bregman weet op een zeer
interessante wijze historische personen tot leven te brengen en hun rol in de
geschiedenis duidelijk te maken. Dat kunnen ministers zijn zoals Henk
Hofstra (visie op belastingen), economen zoals Arthur Pigou (visie
op consumentenbelastingen) en professoren zoals de Française Esther Duflo
(randomized, controlled trials bij ontwikkelingshulp). Als je het boek gelezen
hebt, zul je deze en nog vele andere namen nooit meer vergeten wat een grote
verdienste is.
Zeer indrukwekkend zijn de onderzoeken van prof. Duflo naar de
effectiviteit van ontwikkelingshulp. Jaarlijks wordt er wereldwijd bijna € 135 miljard aan uitgegeven en we
onderzoeken nauwelijks wat het effect ervan is. Helpen gratis schoolboeken aan
kinderen, een gratis schooluniform, schoolgeld, gratis maaltijden? Meestal
is het antwoord nee. Wat wel helpt is verrassend genoeg een
anti-diarreemiddel, een ontwormingsmiddel en een muskietennet. Er is veel
wetenschappelijk onderzoek nodig in de vorm van gerandomiseerde,
gecontroleerde veldexperimenten.
Zo heeft bijvoorbeeld dergelijk onderzoek aangetoond dat microkredieten in ontwikkelingslanden eigenlijk toch niet erg effectief zijn in het bevorderen van de groei van de economie. Duflo heeft een onderzoek daarnaar gedaan in Hyderabad (India). Ze toonde aan dat een dergelijk microkrediet geen verbetering liet zien in het bestrijden van armoede en ziekte. (gratis) Geld geven (zoals een basisinkomen) werkt dan veel beter , zo blijkt uit meerdere onderzoeken.
foto: Rutger Bregman
in Tegenlicht
Natuurlijk wil je meteen weten wat deze vijf grote ideeën
(of zijn het utopieën) zijn.
1. Het gaat om een
onvoorwaardelijk basisinkomen om een einde te maken aan armoede en waarna
de titel gratis geld ook verwijst. Zie ook http://driegeleding.blogspot.nl/2013/10/de-voordelen-van-een-basisinkomen.html
2. Een korte werkweek van 15 of 20
uur om de door technologische innovaties structurele werkeloosheid aan te
pakken.
3. Een eerlijker belastingstelsel om
de vermogens- en inkomensongelijkheid aan te pakken.
4. Het uitroeien van armoede door effectieve vormen van
ontwikkelingshulp.
5. Een wereld zonder grenzen (vrij
verkeer van mensen).
Hij weet al deze radicale voorstellen gedegen en overtuigend uit te werken
zodat ze heel geloofwaardig en plausibel worden en gesteund door goed
wetenschappelijk onderzoek. Daarbij weet hij je ook steeds te verrassen met
nieuwe invalshoeken.
Laten we het laatste idee als voorbeeld nemen. Bregman poneert de stelling
dat de open grenzen, dus een vrij verkeer van mensen een geweldige
economische impuls zal opleveren voor de wereldeconomie. Hij baseert zich
daarbij op cijfers van wetenschappers notabene van de
Wereldbank. Tegenwerpingen zoals "immigranten pakken onze
banen af", "immigranten drukken onze lonen", "immigranten zijn te
lui om te werken" en "immigranten gaan nooit meer terug" worden
een voor een grondig weerlegd. Opeens word je je bewust van de gangbare
vooroordelen.
Toch realiseert Bregman zich ook de betrekkelijkheid van wetenschappelijk
bewijs op mensen. Zo beschrijft hij de ontdekkingen van psycholoog Leon Festinger
en vormgegeven in de cognitieve dissonantie theorie. Deze stelt dat mensen zo
overtuigd kunnen zijn van de eigen diepste overtuigingen dat ze zelfs de
realiteit ontkennen of verdraaien. Met andere woorden: mensen laten zich
niet gauw overtuigen als het om politieke, religieuze of culturele
overtuigingen gaat.
Er is dus een crisis nodig om grote veranderingen, zoals beoogd met de
genoemde grote ideeën, te bewerkstelligen. De economische en financiële crisis
van 2007/2008 had er zo een kunnen zijn om het financiële stelsel en bancaire
systeem volledig te herstructureren. Helaas is dat niet gebeurd en zullen we
moeten wachten op een nieuwe crisis. Ten grondslag aan deze financiële crisis
ligt een neoliberale visie waar de namen van Milton Friedman, Friedrich Hayek
en Ayn Rand aan gekoppeld worden. De eerste twee personen zijn de leidende
figuren geweest van een klein prominent groepje denkers en wetenschappers
genaamd de Mont Pélerin Society (ontleend aan de naam van een
Zwitsers dorpje), die regelmatig bij elkaar kwamen vanaf 1947 om de
politieke en economische situatie in de wereld te bespreken. Dit kleine selecte
clubje en hun extreem liberale visie was volkomen afwijkend van de toen
gangbare Keynesiaanse en meer socialistische visie.
Bregman gaat hier uitgebreid op in om duidelijk te maken dat een klein groepje
idealisten toch een enorme maatschappelijke impact kunnen hebben en opeens
mainstream kunnen worden. Zij moeten dan wel een alternatief naar voren kunnen
brengen op het juiste moment (tijdens een crisis). Er is dus toch hoop
voor utopisten.
De noodzaak van een kortere werkweek wordt in een YouTube filmpje van 15 minuten "Human not need apply" met vele voorbeelden overtuigend aangetoond. Meer dan 40% van de totale werkgelegenheid zal gaan verdwijnen door robotisering, automatisering en computerisering. Dat zijn niet alleen de eenvoudige fabriekswerkzaamheden maar ook het werk van chauffeurs, juristen, artsen en zelfs beroepen in de kunst- en cultuursector. Zie https://www.youtube.com/watch?v=7Pq-S557XQU
Zelden heb ik een boek zo nauwgezet en grondig gelezen en me steeds opnieuw
weer verbaasd over de onverwachte resultaten die Bregman presenteert. Een ware
meester. Dit boek zou verplichte (school-)kost moeten worden voor studenten van
alle politieke, sociale en economische wetenschappen in het hoger
onderwijs. Het opent je de ogen, brengt je aan het twijfelen en biedt
hoopvolle vergezichten. Van deze jongeman zullen we nog veel horen!
Update.
Rutger Bregman heeft in mei 2017 een mooie TED-Talk gegeven in Vancouver Canada om de essentie van armoede en de relatie met het basisinkomen duidelijk te maken. Zie hier het resultaat.
In november 2018 besteedde het VPRO programma Tegenlicht opnieuw aandacht aan het thema onvoorwaardelijk basisinkomen en laat Rutger Bregman opnieuw uitgebreid aan het woord. Het is een fascinerende uitzending ook al gebruikt hij nu liever de term maatschappij- of burgerschapsdividend en eerder ook de term negatieve inkomstenbelasting. De essentie is hetzelfde gebleven namelijk gratis geld aan iedere Nederlandse burger. Laten we beginnen. Het is tijd.
Zie ook: https://embed.vpro.nl/player/?id=VPWON_1284430&profile=vpro&sharing=1
Zie ook: https://embed.vpro.nl/player/?id=VPWON_1284430&profile=vpro&sharing=1
Geen opmerkingen:
Een reactie posten