DNB als Slot Snurkenstein

Falend toezicht van DNB.

Al jaren is het vertrouwen in de politiek dalende en bevindt zich nu op een bedenkelijk laag niveau. Het lijkt erop alsof het vertrouwen in de overheid dezelfde weg op gaat nu de resultaten van drie verschillende commissies bekend zijn geworden over het toezicht op DSB, SNS en Rabobank Liborfraude. Het beeld dat hieruit tevoorschijn komt is verbijsterend en beschamend. De Telegraaf noemde de DNB schertsend “een stel lunchende en snurkende heren”.
Op een structurele wijze is het toezicht van het Ministerie van Financiën en van de Nederlandse Bank ontoereikend, ja zelfs grotendeels afwezig geweest. De gevolgen daarvan zijn zeer groot gebleken en worden afgewenteld op de samenleving.

Wanneer we beginnen met het voorbeeld van de Scheringa Bank die begon als een kredietinstelling maar graag een echte bank wilde worden. In de media is later te zien geweest dat de afgegeven bankvergunning grotendeels niet ingevuld was maar toch afgegeven is. Het grootste deel van de noodzakelijke interne accountants- en controleprocedures waren (nog) niet aanwezig en toch gaf de DNB het groene licht. Dit is werkelijk ontluisterend. Het is alsof je iemand een rijbewijs geeft die nog niet heeft aangetoond dat hij kan rijden! Ieder gezond denkend mens begrijpt dat dit niet kan. Dat het toch is gebeurd verdient een diepgaand onderzoek. Wie werd er beter van, wie is onder druk gezet en wie heeft de ogen dichtgeknepen? DNB heeft ook de taak om bestuurders van een bank te screenen en te beoordelen op hun kwaliteiten en bancaire kennis. Het is daarom extra vreemd dat Scheringa deze toets heeft kunnen doorstaan. Hij staat bekend als een flamboyante ondernemer die een zwak heeft voor kunst en graag een eigen museum wilde neerzetten en in zijn vrije tijd nog even een profvoetbalclub financieel steunde en bestuurde. Prima maar zijn financiële bankierskennis was onder de maat. Achter de schermen mag er misschien wel gewaarschuwd zijn maar ingegrepen is er nauwelijks. De interne toezichthouders uit de Raad van Commissarissen waren opvallend genoeg vaak ex VVD-politici ?! Particulieren waren al erg gedupeerd door de woekerpraktijken van Dirk Scheringa en zijn bank, maar werden nog eens extra getroffen door het faillissement.
De commissie Scheltema heeft in 2010 een rapport uitgebracht over de DSB-affaire en trok ferme conclusies. Later heeft Nout Wellink als president van de Nederlandse Bank toegegeven dat zij niet zomaar een vergunning hadden mogen krijgen. Als je het zo formuleert lijkt Wellink zijn handen in onschuld te willen wassen. Hij was eindverantwoordelijke, maar kennelijk niet vooraf geïnformeerd of geraadpleegd. Wellink zelf heeft een immuniteitsstatus en hoeft zich nooit voor de rechter te verantwoorden. Dat is een voorwaarde die alle bestuursleden van het ESM(Europese Structuurfonds), het Baselse-commité en van de in Zwitserland gevestigde Bank of International Settlements (BIS) juridisch hebben geregeld. DNB heeft zich echter altijd al beroepen op geheimhouding omdat alle uitspraken ernstige gevolgen kunnen hebben voor het financiële systeem en mogelijk een bank run kunnen veroorzaken. Was dit de eerste keer??

Kort daarvoor was er de affaire van de IJslandse Bank Icesave die ook van DNB toestemming had gekregen om met aantrekkelijke spaartarieven op de Nederlandse markt te mogen opereren. Het succes werd ook hun ondergang en toen deze bank failliet ging, leek het even erop alsof Nederlandse spaarders (en dat waren niet alleen particulieren maar ook gemeenten en provincies) hun geld kwijt zouden raken. Toenmalig minister Bos plaatste echter de bank onder staatsgarantie via de depositogarantieregeling. Een commissie van du Perron en De Moor die de zaak onderzochten kwam met dezelfde conclusies: “DNB had Icesave te gemakkelijk toegelaten en te welwillend, procedureel en voorzichtig gehandeld”. Wellink was degenen die zich hier nog fel tegen verzette. DNB had geen wettelijke bevoegdheden om ze te weigeren en ja ze hadden ook grote zorgen gehad vooraf, maar niets kunnen doen. In een uitgebreid Telegraaf artikel (25-1-2014) wordt toch een beeld geschetst van Wellink als aimabele familieman die altijd tijd had voor zijn kinderen maar zelfs de minister-president wel eens liet wachten. Dit waren misschien toevallig twee slechte voorbeelden in korte tijd, want het ging toch ook goed?
Later in 2012 deed de parlementaire onderzoekscommissie De Wit een uitgebreider onderzoek naar het ingrijpen van de overheid bij ABN, Fortis en DSB. Ook hier waren de conclusies snoeihard. Als gevolg daarvan moest er een andere cultuur ontstaan bij DNB en moest er een splitsing komen in verantwoordelijkheden. Het toezicht op banken moest gescheiden worden van het toezicht op een stabiel financieel systeem en dat is nu ook doorgevoerd.

Nog een ernstig falen vond plaats bij SNS-Reaal.In Oktober 2006 kocht de SNS-bank het Bouwfonds Property Finance van de ABN voor ruim € 800 miljoen. Een half jaar daarvoor was de SNS zelf naar de beurs gegaan en met het opgehaalde geld wilde ze investeren. De vastgoedportefeuille van het Bouwfonds was echter omstreden en daarvoor was toestemming nodig van DNB. Bij die beoordeling heeft DNB zich volledig gebaseerd op de door SNS aangeleverde informatie en dus geen eigen onafhankelijk onderzoek uitgevoerd. Onder de vastgoedondernemers zaten ook omstreden figuren, ja zelfs topcriminelen waarover in de pers genoeg is geschreven. Ook hiernaar had DNB en/of het ministerie van Financiën zeker moeten kijken en oordelen.

Bovendien was president-commissaris van SNS in de periode 2006-2008 de heer Joop Bouma, ook werkzaam als commissaris van Burgfonds. Burgfonds van vastgoedondernemer Lips, was notabene de grootste klant van SNS Property Finance. De functie van president-commissaris was belangrijk als voorzitter van de SNS-kredietcommissie die grote aanvragen moest goedkeuren. Een zeer ongewenste belangenverstrengeling dus. DNB heeft het niet geweten en heeft ook niet gecontroleerd. Inmiddels heeft de commissie Frijns een rapport uitgebracht over de nationalisatie van SNS-Reaal en trekt dezelfde harde conclusies. DND en het Ministerie van Financiën waren niet kritisch genoeg bij (een reeks van) overnames van SNS en hebben te laat ingegrepen. Mogelijk is er zelfs sprake van wanbeleid van bestuurders van de SNS-bank. De Ondernemingskamer heeft over een andere kwestie al geoordeeld dat er een commissie van experts moet komen om de schadevergoeding voor gedupeerde SNS-aandeelhouders vast te stellen. De Vereniging van Effectenbezitters zou daarnaast ook graag willen dat de Ondernemingskamer oordeelt over eventueel wanbeleid waardoor de SNS-bestuurders van Keulen en Latenstein persoonlijk aansprakelijk gesteld kunnen worden. Over de ondergang van SNS zijn inmiddels twee boeken verschenen van onderzoeksjournalisten. “Giftig Krediet” van Kreling & Rosenberg en “De val van SNS Reaal” van van der Boon e.a.
Dat rechtsvervolging voorkomt blijkt bij Meavita. De voormalige bestuurders van deze zorginstelling komen in juni van dit jaar voor de rechter om zich te verantwoorden. De Ondernemingskamer heeft na een verzoek van de AbvaKabo/FNV daarvoor na een eigen onderzoek de opdracht voor gegeven. De ex-directeuren worden verdacht van wanbeleid met faillissement als gevolg en duizenden gedupeerden. Witteboordencriminaliteit kan dus wel degelijk worden aangepakt.

Het laatste voorbeeld is de Liborfraude waar internationale bankiers van de Rabobank jarenlang bij betrokken waren. Dat leidde uiteindelijk tot een opgelegde boete van € 774 miljoen, te betalen aan de Amerikaanse en Britse autoriteiten. In Nederland werd met het openbaar ministerie een schikking getroffen van € 70 miljoen waarmee strafvervolging werd voorkomen. Vervelend daarbij is het feit dat deze schikking geheim is. Eind januari 2014 kwam het onderzoeks(tv-)programma Zembla met een uitzending over de Rabobank en de gemanipuleerde Liborrente. Vrijwel tegelijkertijd kwam naar buiten dat advocaat Gerard Spong door Rabobank certificaathouders is ingeschakeld om te onderzoeken of de verantwoordelijke Rabomensen niet voor de rechter gebracht kunnen worden. Spong heeft daarop een dik dossier opgesteld waarin Rabomensen niet alleen fraude en valsheid in geschrifte wordt verweten maar zelfs lidmaatschap van een criminele organisatie. De redenering daarbij is dat het bij de Liborrente-kwestie gaat om het jarenlang en iedere werkdag opnieuw doorgeven van verkeerde gemanipuleerde rentepercentages. Dat is dus georganiseerd gebeurd door meerdere mensen. De vraag is dan natuurlijk ook of de hoogste bazen zoals Sipko Schat en Bram Moerland hier van wisten of hadden moeten weten. Beiden zijn nu vertrokken, maar zijn ze verantwoordelijk en hebben ze strafbare feiten gepleegd? Dat kan alleen strafrechtelijk onderzocht worden en dan moet een rechter daarover kunnen oordelen. Spong zelf heeft al aangegeven dat hij ervan uitgaat dat deze juridische kwestie mogelijk nog jaren kan gaan duren. Ook in deze zaak van de Rabobank is uit onderzoek gebleken dat DNB en het Ministerie van Financiële zaken zeer afwachtend en terughoudend zijn geweest en jarenlang niet in actie zijn gekomen ondanks allerlei berichten in de media en oproepen van buitenlandse financiële autoriteiten.

Alles bij elkaar opgeteld kun je constateren dat dit falende toezicht geen incidenteel eenmalig tekortschieten was van een of enkele personen, maar dat het bijna een structureel verschijnsel is dat al jaren plaatsvindt. Het is een ingebakken cultuur van tè voorzichtig en tè afzijdig zijn alsof zij een groot ontzag hebben voor de grote internationale bankiers en zichzelf nietig, nederig en onbekwaam voelen. Dat is kennelijk breed gedragen binnen de DNB en is dus ingegeven door het hogere management. Wellink was te afwezig, te voorzichtig en ook afzijdig en dus waren zijn hogere ambtenaren dat ook?! DNB voert een belangrijke taak uit die essentieel is voor het functioneren van het financiële systeem en dus ook voor de samenleving. De jaarlijkse kosten uitgegeven door DNB die de overheid en dus de belastingbetaler moet opbrengen zijn € 300 miljoen, waarvan € 127 miljoen expliciet wordt uitgegeven aan toezicht (volgens het publieke Jaarverslag DNB 2012). We hebben het in totaal over ongeveer 1800 medewerkers die in 2012 op de loonlijst van DNB stonden. Dat zijn toch niet alleen ambtenaren in de betekenis van “luie bureauklerken”?
Wat is buiten president BNB Wellink de rol geweest van bijvoorbeeld Arnold Schilder als directeur toezicht , Jan Sijbrand als directeur bankentoezicht of Job Schwank als directeur monetaire zaken en financiële stabiliteit ? Moeten we de karikatuur van de Telegraaf, waarin zij DNB aan het Frederiksplein in Amsterdam omschrijven als “Slot Snurkenstein” dan toch serieus nemen?

In de NRC van zaterdag 1 februari 2014 schreef Paul Fentrop, hoogleraar corporate governance te Nijenrode, een uitgebreid verhaal over DNB waarin hij nog een stapje verder gaat en als advies geeft dat DNB maar moet worden opgeheven. De toezichtstaak zou dan bij het Ministerie van Financiën terecht komen. In het meest recente rapport over SNS komt het Ministerie van Financiën er ook niet goed van af, dus het is maar de vraag of dit de beste oplossing is. Het geheugen van Fentrop gaat nog terug naar een onderzoeksrapport van 1983 van Rijnvos, Beckman en Franken over de gang van zaken voorafgaand aan het faillissement van de Tilburgse Hypotheekbank. Dat rapport schetste ook al een onthutsend beeld van het falende toezicht door DNB. In 30 jaar tijd is er kennelijk weinig veranderd. Dus zijn andere maatregelen nodig.

Wij als burgers kunnen er kennelijk niet vanzelfsprekend van uitgaan dat de overheid waakzaam is en ons beschermt. We hebben de afgelopen jaren meerdere excessen gezien van een tekortschietende Voedsel en Warenautoriteit waardoor grote hoeveelheden paardenvlees als rundvlees werden verkocht en op grote schaal kippenvlees besmet met de salmonellabacterie in de winkelschappen lag. Het zwakke verweer was dat er als gevolg van bezuinigingen de autoriteit onderbezet was en te weinig controlerend personeel had. Vergelijkbare zaken zagen we bij milieu-inspecties van bedrijven die ook onder de maat waren, waardoor gevaarlijke situaties ontstaan en grote ongelukken konden gebeuren. Denk aan de grote en gevaarlijke brand bij Chemiepack. Een ander voorbeeld is de ziekte Q-koorts die ontstaat bij geiten maar gemakkelijk kan overslaan op mensen met ernstige gevolgen. Hier heeft de Inspectie voor volksgezondheid economische belangen laten prevaleren en de volksgezondheid onnodig op het spel gezet.
Het geduld van de burger is op en wij verwachten afdoende maatregelen en dat is allereerst een gerechtelijk onderzoek naar misstanden bij DNB en de verantwoordelijke mensen daarvoor vervolgen. Het vertrouwen in de overheid moet nodig hersteld worden.